Afgelopen week een kleine rel rond collega (en mediafiguur) Rik Torfs. In zijn column in De Standaard zou hij details over examens naar buiten gebracht hebben, waarop de studenten Kerkelijk Recht, aan wie Torfs doceert, een klacht indienen. "Deontologisch onverantwoord" wordt er geroepen. Ook in het discussieforum van De Standaard wordt er stevig op los geredeneerd. "Mondelinge examens zijn stresserend, dat een studente dan al eens vergeet dat Zwitserland aan Noorwegen grenst, is normaal". Verder nog wat platitudes over professoren en hun vermeende almachtige wijsheid ...
Het lijkt allemaal een beetje een storm in een glas water. Volgens Torfs in De Morgen: "
Enkel het feit dat die studente Noorwegen als buurland van Zwitserland aanduidde en vervolgens tegen haar examinator zei dat het geen examen aardrijkskunde was, klopt. Al de rest heb ik verzonnen. Het is een column, hé. Het was zelfs niet tijdens een van mijn examens maar tijdens dat van een collega. Ik weet tot op de dag van vandaag niet wie de studente is en als ze er zelf niet mee naar buiten gekomen was, had niemand het ooit geweten. Mij leek het gewoon een goed voorbeeld om de discussie over welke kennis je nodig hebt in onze maatschappij aan te zwengelen. Ik weiger hiervoor mijn excuses aan te bieden. Aan vrije meningsuiting hecht ik heel veel belang, ook binnen een universiteit." En gelijk heeft hij.
De laatste jaren is het hoger onderwijs grondig hervormd. I.p.v. een jaarexamensysteem hebbben we een semesterexamensysteem gekregen. I.p.v. een deliberatie op basis van alle examenuitslagen wordt er gekeken naar vrijstellingen op een vak-per-vak basis. Studenten die ingeschreven zijn in een regulier jaar zijn dra in de minderheid. Allerlei vormen van 'vakken meenemen', 'cumul', 'aangepaste jaarprogramma's' geven meer flexibiliteit aan studenten om met succes hun studies af te ronden.
Al deze wijzigingen zijn op zich goed. Maar als geheel genomen hebben ze wel tot gevolg dat het niet meer zo duidelijk is wat een universitaire opleiding nog betekent. Is een universitaire opleiding enkel een verzameling vakken waarin je moet slagen, of is het meer? Heeft iemand die nooit naar een college gaat, maar thuis zelf de vakken blokt, en er per post (schriftelijk) examen van aflegt, gespreid over een periode van 10 jaar, eenzelfde opleiding als iemand die een regulier parcours volgt en diezelfde vakken verwerkt door naar colleges te gaan en dit alles in 5 jaar? Ik denk dat deze 2 opties niet gelijkwaardig zijn, en dat er wel degelijk een meerwaarde zit in een regulier gevolgde opleiding, die meer is dan enkel een som van individuele vakken.
Uiteraard verwerft een student in beide bovenstaande voorbeelden een diploma. Maar een diploma is iets heel anders dan een universitaire opleiding. Een universitaire opleiding die naam waardig is een geheel van vakken (uiteraard), maar niet enkel dat. Het gaat er ook om dat je in contact komt met mede-studenten en van elkaar dingen opsteekt. Dat je professoren aan het woord hoort, die in het onderzoek staan en die verbanden duidelijk maken die in je boeken niet zal lezen. Dat je, m.a.w. een aantal jaren doorbrengt in een intellectueel stimulerende omgeving. Die omgeving maakt het verschil tussen zomaar wat vakken enerzijds en een goed universitair kader anderzijds, en is precies de reden waarom iedereen naar de Harvards van deze wereld wil. Niet om de vakken te volgen, die grosso modo overal wel hetzelfde zijn, maar omdat je onder mensen zit die je intellectueel uitdagen en stimuleren. En dat soort mensen, of het nu professoren of mede-studenten zijn, vindt je in topuniversiteiten veel meer dan aan een gemiddelde doordeweekse universiteit die inderdaad niet meer aanbiedt dan een verzameling vakken.
Aan andere opmerking die in dit soort discussies wel eens valt is of de opgedane kennis nuttig is 'voor de job nadien'. Zo wordt wel eens geopperd of bepaalde vakken wel relevant zijn voor het beroep dat studenten later zullen uitoefenen. Ook dat raakt aan de essentie van een universitaire opleiding, die zeker niet verengt mag worden tot enkel praktische bruikbare kennis. Is het nuttig om bvb. de onvolledigheidsstelling van Godel te kennen? De kans dat je daar als computerwetenschapper in de praktijk mee in aanraking komt is praktisch nihil. Maar het geeft wel een intellectueel inzicht, dat je enkel maar aan de universiteit kan opdoen. Als je aan de unief nooit over de fameuze stelling van Godel hoort, of ooit eens een Bessel-functie hebt moeten neerschrijven, of een LISP interpreter in LISP schrijven, of wetenschapsfilosofie gestudeerd hebt, of zelf ooit eens Quicksort geimplementeerd hebt -- allemaal dingen die niet dadelijk praktisch nut hebben -- , waar zal je er dan wel van horen?
Een universitaire opleiding betekent inderdaad veel meer dan enkel je cursus kunnen opdreunen op een examen. Als een studente niet weet dat Noorwegen geen buurland is van Zwitserland, moet ze niet antwoorden dat het geen examen aardrijkskunde is, maar zou ze diep beschaamd moeten zijn.
