To MOOC or not to MOOC?

Sinds enkele maanden zijn MOOCs niet meer weg te denken uit discussies i.v.m. online (hoger) onderwijs. Ik zou verwachten dat iedereen die een aan universiteit verbonden is ondertussen wel weet wat een MOOC is, maar niet zo. Ik loop verbazend nog veel collega's tegen het lijf die het acronym nog nooit gehoord hebben, laat staan wat het betekent. In het geval u een van hen bent: MOOC = Massive Open Online Course.

Kort samengevat komt het hierop neer: een vak wordt online aan het grote publiek aangeboden in de vorm van filmpjes, interactieve demo's, praktische oefeningen e.d.. Studenten kunnen zich massaal inschrijven, en werken zich (al dan niet op eigen tempo) door de aangeboden leermodules. Indien alle opdrachten tot een goed einde worden gebracht, volgt er een certificaat waaruit blijkt dat je de bewuste cursus effectief hebt gevolgd.

Alhoewel het idee van online onderwijs al wel enkele jaren of zelfs meer dan een deccenium meegaat, zijn MOOCs in 2012 plots op de voorgrond komen te staan door initiatieven zoals Udacity, Coursera en edX.

Het zou me te ver leiden hier alle fijnere nuances en varianten van MOOCs uit de doeken te doen, maar Inside Higher Education is een website waar vele goede artikels te vinden zijn over successen, mislukkingen, algemene visies e.d.

Als het in de US regent, druppelt het ook in Vlaanderen, en dus zijn MOOCs ook een recurrent gespreksonderwerp geworden op allerlei onderwijsgerelateerde fora in het Vlaamse onderwijslandschap. Alhoewel men nu ongetwijfeld nog in de hype-fase zit m.b.t. MOOCs, zijn er toch reeds enkele bedenkingen te formuleren - al dan niet relevant voor de Vlaamse context.

Moeten Vlaamse universiteiten meegaan in MOOCs?

Dat hangt ervan af of je het bekijkt vanuit de positie van aanbieder of afnemer. Als (Vlaamse) universiteit die gefinancierd wordt met belastingsgeld, is het zeker een nobele doelstelling om onderwijs aan te bieden aan zoveel mogelijk Vlamingen, ongeacht of die nu ingeschreven zijn als student zijn of niet. In die zin is er dus zeker een potentieel voor een aantrekkelijk aanbod van academische kennis. Wie zou enkele gerenomeerde professoren niet willen horen doceren over hun favoriete vakgebied?

Een ander verhaal wordt het echter als men als universiteit MOOCs zou gaan afnemen, aangeboden door andere universiteiten. Het staat elke reguliere student natuurlijk vrij om MOOCs te volgen in de vrije tijd (net zoals het iedereen vrij staat om om het even welk handboek te lezen), maar om deze op te nemen in een regulier studieprogramma voor een bepaald aantal studiepunten lijkt me een stap te ver. Dit zou immers betekenen dat we een deel van ons onderwijs - wat nog altijd de kernopdracht van een universiteit is - gaan outsourcen aan derden.

"So what?", zult u zeggen, "Doen we dat ook niet reeds met allerhande internationale uitwisselingen genre Erasmus of Athens?" Mja, misschien wel. Maar dergelijke uitwisselingen komen steeds tot stand via nauwgezette onderhandelingen tussen universiteiten, met een zekere kwaliteitsbewaking over het uitwisselingsproces. En, het blijft een uitwisseling.

Bovendien lijkt het me not done om studenten inschrijvingsgeld te vragen (of de belastingsbetaler te laten betalen voor het organiseren van hoger onderwijs), en dan de boel maar af te schuiven op een gratis MOOC die door een buitenlandse universiteit op touw is gezet.

Raakt een MOOC aan de essentie van wat een universiteit is?

Een voordeel van MOOCs dat dikwijls aangehaald wordt is dat studenten min of meer op eigen tempo door de leerinhoud kunnen gaan, dingen kunnen herbekijken en dergelijke meer. Dat is natuurlijk geredeneerd vanuit een puur functioneel leerproces.

Echter, de universiteit is meer dan enkel een leerproces, examens afleggen, en een diploma krijgen. Er zijn uiteraard aspecten zoals het proces van volwassen worden, feestjes bouwen, op eigen benen leren staan e.d. Maar we zullen niet claimen dat dit tot de essentie van de universiteit behoort, het zijn misschien wel aangename neveneffecten.

Wat volgens mij echter wel integraal deel uitmaakt van het leerproces is om te vertoeven in een intellectueel stimulerende omgeving - wat de universiteit zou moeten zijn. Omgaan met professoren, feedback krijgen, converseren met mede-studenten, gestmuleerd worden in de intellectuele ontwikkeling, zijn voor mij even essentiele aspecten van de universiteit dan enkel maar de leerstof op zich doornemen.

Deze aspecten - laten we ze trendy het omgaan met peers noemen - zijn niet zomaar te verwaarlozen. Het is de reden waarom wetenschappers nog steeds graag naar conferenties gaan (wat achteraan de zaal gebeurt is even boeiend als wat vooraan verteld wordt), of waarom netwerkrecepties nog steeds hoog ingeschat worden.

Er kan opgeworpen worden dat in de massa-universiteiten zoals Vlaanderen die vandaag kent dit aspect op de achtergrond verzeild is geraakt. Misschien. Maar we moeten het daarom niet helemaal weggooien, integendeel, opnieuw dit aspect versterken.

Tweesporen-universiteit?

Een gevaar dat er in MOOCs schuilt is dat ze al te makkelijk en verleidelijk kunnen meegenomen worden in een kostenbesparend verhaal. Laten we een goede MOOC maken, die gaat jaren mee, en we kunnen alle klassieke contactmomenten afschaffen! Lekker goedkoop!

Dit houdt echter het gevaar in dat we in universiteiten met twee sporen terecht komen. Enerzijds de grote studentenmassa, die op hun studentenkamertje geisoleerd het studiemateriaal achter de PC doorneemt; anderzijds de premium (en duurdere) opleiding voor de geselecteerde happy few met omkadering op de campus zelf, en met directe toegang tot de professoren.

Dit gevaar is niet denkbeeldig. In het neo-liberale denken dat de universiteiten meer en meer binnensluipt zou dit een perfect te verantwoorden model zijn.

Eenheidsdenken

Een andere gevaar is het eenheidsdenken. Iedereen is in de wolken over het feit dat het nu mogelijk is de wereldbekende autoriteit in het vakgebied een vak te laten geven voor tienduizend, zelf honderdduizend studenten. De beste kwaliteit voor iedereen!

Maar willen we dit ook? Willen we echt naar een model waarbij alle studenten exact dezelfde manier van denken voorgeschoteld krijgen van dezelfde star-professor? Keldert dat na verloop van tijd niet de aanwezigheid van verschillende meningen die nodig zijn om innovatief te kunnen werken in bedrijven en organisaties waar afgestudeerde studenten zullen terechtkomen? Als iedereen hetzelfde leest, hoort en denkt, is onze intellectuele omgeving dan niet eerder armer in plaats van rijker geworden?

"Maar die cursus aan universiteit X, Y of Z is toch zoveel beter dan die aan de eigen instelling!" kan menig student opwerpen. Dat kan zijn, en de kans is groot dat sommige universiteiten een beter aanbod hebben dan anderen. Maar dan moet je als student ook maar naar die andere universiteit gaan en je daar inschrijven. Misschien kan deze evolutie universiteiten ertoe aanzetten zich beter te profileren en de eigen eigenheid beter te beklemtonen. Dat zou alleszins een goede zaak zijn.

Vlaamse context

Ik loop al lang genoeg mee in het Vlaamse onderwijslandschap om te beseffen dat men in Vlaanderen zeer moeilijk tot echte keuzes komt. Het verhaal is altijd EN-EN. We willen een massa-universiteit zijn EN tegelijkertijd excellent onderzoek afleveren. We willen nederlandstalig onderwijs voor de Vlaamse student EN Engelstalig onderwijs voor de internationale student. We willen alle studierichtingen aanbieden EN top zijn in alles.

Ik vrees dat het met de nieuwe evolutie zoals MOOCs dezelfde weg opgaat. We willen MOOCs EN meer traditioneel onderwijs EN het mag ons niets extra kosten.

Een goede vriend van mij biedt op dit ogenblik een MOOC aan bij Udacity. Zijn opsomming van wie er allemaal betrokken is bij het produceren van een MOOC gaat toch iets verder dan de profesoor die wat filmpjes opneemt met zijn webcam. Als het dat laatste wordt, dan kunnen we het beter niet doen.



Ik ben niet fundamenteel tegen MOOCs. Integendeel, het lijkt me zeker een interessante ontwikkeling. Maar de vraag of we als Vlaamse universiteit zomaar blindelings moeten meestappen in dat verhaal is voor mij op dit ogenblik alleszins niet uitgeklaard. Ik hoop dat de discussie dan ook ten gronde gevoerd zal worden ...